Afbeelding
HrMs Johan Maurits van Nassau
De moderne kanonneerboot HrMs Johan Maurits van Nassau was speciaal ontworpen en gebouwd voor de westelijke kolonie n, waar ze echter op 10 mei 1940 niet vertoefde omdat ze was afgelost door het artillerie opleidingschip HrMs Van Kinsbergen.
Gebouwd bij de Koninklijke Maatschappij 'De Schelde' in Vlissingen in 1931/1932 en in 1933 in dienst genomen. Een beladen waterverplaatsing van 1.800 ton met een maximale lengte van 79 meter. Een traag schip, zeker gezien haar bouwjaar, met 15 knopen hoogste vaart.
Hoofdbewapening bestond uit drie HIH Siderius kanons van 15 cm in enkele torens, die een maximaal bereik van ca. 18,000 m hadden. Een secundaire batterij had de kanonneerboot niet. De overige bewapening was voor bestrijding van luchtdoelen of lichte algemene taken, en bestond uit een dubbelopstelling 4 cm Bofors, twee dubbelopstellingen .50 mitrailleurs en vier 7.7 mm lichte mitrailleurs.
De HrMs Johan Maurits van Nassau was na haar retourvaart naar de Nieuwe Waterweg, op 14 mei 1940 onder orders gekomen om de kop van de afsluitdijk bij Kornwerderzand te beschieten, omdat daar Duitse artillerie op de fortificaties op de dijk direct vuur uitbracht. Omdat het schip wegens zandbanken en bovendien liggend op maximale dracht, moest afankeren, en daarmee kwetsbaar zou zijn voor luchtaanvallen, kon zij slechts achterwaarts in haar vuurpositie komen om in geval van luchtgevaar direct weg te kunnen stomen naar dieper water. Zodoende restte haar kapitein geen andere optie dan slechts met het ene kanon op het achterschip de vuuropdracht uit te voeren. Dat vuur werd via drie schijven waargenomen en gecorrigeerd. Vanf het fort Kornwerderzand werd telefonisch naar Fort Den Oever gebeld, vandaar naar Den Helder vanwaar via een radioverbinding met het schip correcties werden gegeven. Correcties lieten door die lange keten enige tijd op zich wachten. De eerste schoten vielen allen tekort, waarna langzamerhand het vuur richting de Duitse batterij 8,8 cm vuurmonden kroop. Die batterij was echter allang door de eerste kortvallende granaten gewaarschuwd en vertrokken. De beschieting had dus slechts effect in de zin dat het de Duitse batterij verjoeg. Daar kwam bij dat inmiddels aan Duitse kant besloten was de afsluitdijk niet opnieuw aan te vallen.
Einde van de dag lag de kanonneerboot weer op de rede te Den Helder, toen opdracht kwam alle oppervlakte eenheden naar Engeland te evacueren. Daarbij werd het schip vergezeld door drie mijnenleggers en twee oude G-klasse torpedobootjagers. Even ten noorden van de Wadden werd het verband door Duitse vliegtuigen aangevallen. De HrMs Johan Maurits van Nassau werd rond 1700 uur door drie voltreffers geraakt en ging na een breuk op het voorschip snel ten onder. Met haar stierven zeventien opvarenden, waarvan negen met haar naar de diepte gingen. De rest werd gered door de andere schepen en kleinere boten die vanaf Den Helder werden gezonden.
Foto: Jan Visser, www.netherlandsnavy.nl